Gael Linn?

Gegenstromanlage a chuirtear ar an bhfearas frithshrutha seo sa Ghearmáinis ar cineál linn snámha é a mbíonn na snámhóirí Oilimpeacha ag traenáil istigh ann. Ní gá leis a bheith ró-fhada mar, i ndáiríre, ní thagann na snámhóirí chun cinn in aon chor agus iad ag síor-streachailt in aghaidh srutha saorga.

Níor éirigh liom aistriúchán oifigiúil a aimsiú dó ach rith sé liom ar aon nós gurbh fhéidir "Gael linn" a chur air - ar bhonn eatramhach, mar a déarfá.

Dob é "Linn na nGaeilgeoirí" an chéad rud a bhí ar m'aigne agam ach ní raibheas cinnte de go mbeadh fad an fhriotail úd go hiomlán i gcomhréir le fad na linne a léireodh sé. Mar sin do thógas é beagáinín as a riocht agus do dheineas "Gael linn" de - mar gheall ar ghontacht an fhriotail.

Ach is fearr, dar liom, a léiríonn "Linn na nGaeilgeoirí" conas mar a fheidhmíonn an fearas siúd agus na Gaeilgeoirí i gcónaí ag snámh in aghaidh an easa.

Is fearr Foinse beo...

...ná dhá Shaileach Shilte.

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 50

(L.50)
loinneartha / bright, polished
Fág mo bhealach / get out of my way(!)
leasracha / thighs
deireadh na creiche / the last of the spoils ("booty")
éagaoineach / plaintive
cluain / beguilement
boilgín / bladder (of seaweed)
scuaidín / (little) splash, spatter
bodhar / anseo dull
ruaim / anseo sudden, impulsive, rush
ar an ala sin /at that moment
riasc = anseo riast ? / streak, stripe
moing / mane
colgach / angry; bristling

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 49

(L.49)
taoscán / quantity or measure of liquid
tiomsachán / gathering, collection
líochán / (act of) licking
smut / anseo snout
srannánach / wheezy
sméaracht = sméarthacht / (act of) groping, fumbling
ladhar / prongs, claws, toes
ag tabhairt farraíocha faoi / to make attacks on (lunges at)
alpartha / greedy (stout, burly)
téagrach = téagartha / substantial
tarlaithe / hauled off; garnered
arann / feeling
ampla / hunger; greed
callóideach / turbulent; troublesome
bréidín mara - bréitse farraige / surf (bréitsin / wavelet)
stuineadh = stoithin / pulling, plucking
míoránach / serrated wrack
diomúch / displeased, dissatisfied
díláithrithe / displaced; cleared out; destroyed
scaite = scoite / shed; disconnected
súite / absorbed, sucked
atonn / tidal draw back ?
a bhaint as a lúdracha / to unhinge (take apart)
faoi dheoidh / in the end
luainneachán / swimming crab
friotann = fritonn / backlash
sireoireacht / (act of) prowling, foraging; seeking
áladh / anseo lunge, thrust

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 48

(L.48)
uchtóg / rise in ground
éitir / strength, vigour
práib / soft lump, soft mass; mush
giúirínneacha / barnacles
rocálach = racálach / cast-up seaweed, wrack
ag lobhadh / rotting, decaying
ar mallmhuir / at neap-tide
craobhóg / small branch
faoilte an gháire / look of laughter
cleasach / tricky
teolaíocht / comfort, cosiness
cinnire / person leading; guide, attendant
fleascach / stripling, youth, rascal

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 47

(L.47)
gobach / pointed
céatach = céadach / hundredfold
ag dul chun na huaire móire / it was getting stormy
bonn ar aon / on equal footing
ag coinneáil bonn / holding her own
an snáth mara / the line of seaweed at highwater mark
dá saighdeadh = dá spreagadh = dá gríosadh
stromptha / stiff(ened)
ní0r thaise lena hintinn é / her mind was compassionless (relentless) towards it

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 46

L.46
tolgán / anseo thrust, jolt
maológ / anseo heaped load
scuabán / armful, bundle
ar forbhás / top heavy
maoil = mullach lom; mullach ualaigh os cionn bhéal an árthaigh
fiacail an chléibh / edge or mouth of the basket (creel)
ag moilleadóireacht / (act of) delaying
d’aon uaim (d’aon oghaim) = d’aon turas / on purpose
ionlach / spreading ground (for seaweed, turf)
ag taoscadh / draining
roilleadh = rolleadh (allais) / rolling (of perspiration)
iris cléibh / straphandle of creel
léasracha / weals, blisters
stromptha / stiff(ened)
go lúfar / agilely, athletically
troigh = cos
uchta a cosa / upper part of instep
cruit / hump or arch
lascaí / lashes

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 45

(L. 45)
iontaigh = tiontaigh / turned
fíriúlacht / constancy, diligence
ag cruthachtáil = ag cruth / "shaping up"
storaic = storraic = starraic / peak, prominence, pinnacle of rock
ag tuileadh / (the tide is) flowing, coming in
go gcoiscfeadh sé an saothar sin di / that he would "spare" (prevent) her from that work
tochras bog / soft winding
fíochán / (act of) weaving; weave, web anseo tissue (fíochán crua / "tough tissue")
spriog = sprioc nó spreag
lá maitheasa / a working day; a day's work
geábh / (short) run, spell of activity
íocshláinte / balsam, healing balm
ramallae /slime
chúns = chomh fada is

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 44

(L. 44)
móláinín / mólán = mullán / elevated ground, hillock, mound
ag crapadh a gúna / tucking up her skirt
loic / hesitate, flinch, shirk
go haghaidhnáireach = go hadhnáireach / modestly, shamefully
cóitín / petticoat
caíúlacht (caoithiúlacht) / convenience; pleasantness
chúb a cosa / her legs retracted
fliuchán / wetness
lonnadh / anseo rippling
cuiltheoigín = calóigín (cúir) / little (foam) flakes
meathgharbh / slight roughness
strainc / grimace, contortion of face
go tnúthánach / longingly
máithreach na gcoirrlí / the rock formation ("matrix") on which strapwrack (laminaria digitata) (grows)
na copóga uaibhreacha / the luxuriant docks (large leaves)
saint / envy
díocas / eagerness, fervour
sladta / devastating?
leacacha a chrinneadh = leacacha a chreimeadh? / to "erode (of seaweed)" the area of flat stones
gíoscán = díoscán / (creaking, grinding; friction) anseo squeaking
sraoilleach / straggling growth (of seaweed)
seabhrán / (buzz, whizz; dizziness) anseo rustle
scuabán / armful, bundle
amlua = aimliú / spoiling by exposure to weather
brod / goad
dronn / hump, camber
clúmhnachán / down, downy growth
carraigín / carrageen moss
slam / quantity, heap
geanúil / lovable

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 43

(L.43)
praiscín / apron of coarse fabric
foracan / (of food, drink) large quantity
grinneadas = grinneas? / clarity (grinneadas an chladaigh / "understanding of" or "insight into" the seashore)
abail = bail / with
Theann Mairéad soir tuilleadh abail an bheirt bean / Mairéad moved further forward with the two women
murloch = murlach? / lagoon
meath-thráin / ebbing tide
bréag / anseo soothe
dord / anseo murmer
fann / faint, weak
bréidíní = bréitsiní / wavelets
coscartha / anseo physically distressed
míoránach / serrated wrack, Fucus serratus
cineáltas / anseo natural quality ? (as in "the more natural place for serrated wrack to grow")
b'uaibhrí / it was more rank, luxuriant
sceadanaigh - sceada ? / patches
barrchonlach / seaweed growing on the upper part of beach, on the "top of the heap"
dosán / clump; (small) bush, tuft
bogúrach / soft
ciabh / hair; tress
maidí gréine = gathanna gréine / shafts of sunlight
b' íogmhaire ó M. anois drannadh leis an... / M. was uneasy about going near the...
seanghrainseach / old grange
cumraíocht = cruth / shape, form
dúrabhán / loam
gnaithe = gnó
tanaíochan / shallowness

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 42

(L.42)
níor tháinig iamh / he didn' t stop ("closure didn't come")
scaithín / moment, while
theann / pressed towards
ag guairdeall / hovering, circling movement
seandícheall / one's best efforts
iascáinín / little fish
bricíneach / freckled
liagán = cloch, lia, liag / small stone
loscadh = greadadh, dó; tinneas (loscadh croí, cléibh) / anseo burning desire ?
portán / crab
iascán / (little fish) anseo mussel
cruógach / urgent, busy
a chuibhrí / bind, schackle, fetter
foirgthe le / covered with
bairneach / limpet - Ghreamaigh sé dom mar a bheadh bairneach ann = He stuck to me like a limpet
cearc gheal / cockle
solmar = solmaire = solamar beadaí / abundance of (good things) dainty food; hors d'oeuvres?
trumpa gan teanga / trumpet without a tongue = something of little or no value
toit / (smoke) anseo batch of shellfish etc roasted on embers
gríosach / anseo hot ashes; (glowing)
sháigh sí an mhiodach (CO: an miodach) isteach faoi sceabh bairnigh / she thrust the dagger ("sharp scraper") in underneath a "slant of" limpet
scrupall / scruple
nach mairg gan / "isn't it a pity without" (how I wish I had)

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 41

(L.41)
fuairnimh ina méar / sting of cold, or numbness, in fingers
balscóidí / blotches
leathlámh / lámh amháin
ladhar = an oscailt idir na méara; méar coise; ordóg, crúb (ladhar gliomaigh); beann (píce dhá ladhar); lámh, ladar; lán láimhe (ladhar mhine, ladhar airgid) / space between fingers or fingers themselves, "prong-like openings, forms or shapes" or, quite simply, a handful
ag slupáil (slapairecht) / doing the sloppy work
(d'fhéach sé) i ndiaidh a leicinn / (he looked) sideways
chuir an comhar faoi deara dise saothar a dhéanamh / the work-group was making her do work
choíchín / choíche
goimh / sting, pain
sraimlí / untidy people, careless workers
éadáil / acquisition, gain (it's a lousy deal)
glór seanórtha / precocious voice
ag tóint (tathaint) phósta uirthi / pressing or urging marriage on her
guaim / (self-)control, (self-)restrain
sraoill / slattern ("straggly thing")
slamóg / untidy woman
íochtar a mbronn / (the level of) the bottom of chests

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 40

(L.40)
cora / rocky ridge extending into sea
scothach charraige / rocky ridge extending into sea, reef
ailp / lump
sclamh / bite
leis / anseo uncovered, exposed
cleithiúnas / dependence
corróg / hip
cuisle / anseo channel
ag ídiú na stuaice... / "wearing down the barb" - taking out the anger... he had for Céideach on the tide
aimléis / wretchedness
Ba charghas le Mairéad / it pained Mairéad
i riocht is go / so that
fátall (fáiteal) / foraging
droimscoilte / divided down the middle
cion beirte / the share of two
in omós trír / as if three
bealaithe / smooth(ed)
fáisín / wee growth
carrach / coarse
forchraiceann / epidermis (outer skin)
sceanta / cut up
miodachín / worn-down bladed instrument
fuinín (foithnín) / blade
fuasaoid / complain

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 35

(L.35 = Leathanach 35)
An Taoille (= Taoide) Tuile = The Flood Tide

searr = síneadh géag, sciathán agus araile / stretch
gabhlóg = forc / fork, forked implement
mac an daba / ring finger
sram = réam, smuga / gum; mucuous discharge
cuimilt / wipe
D'airigh sí = Do mhothaigh sí
fuacht na deargmhaidine / coldness of early (dawn-red) morning
ina bunríocha (ní féidir liom ach buille faoi thuairim a thabhairt sa chás seo) - ina smior? / in the depths of her (its?) very being or constitution
loiceadh = teip, cliseadh; diúltú (loic sé an troid) / to fail
obainn / (sudden) attempt
crapadh siar / stretch back
colbha = imeall, ciumhais nó taobh / edge
go foighdeach (= foighneach) fadfhulangach / patiently and forbearingly
ar a toiliúna féin = ar a toil dheona féin = faoi mar ba mhian léí / of her own free will
criotánach = creatach / weak (gaunt, emaciated)
go n-íocainn anonn paisinéarachtaí / go dtí go mbeadh an t-airgead tuilte agam chun na deirfiúracha a sheoladh go Meiriceá

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 39

(L.39)
antonnáiste / very burdensome
go héag / forever (until death)
ag brúscadh / crushing, crunching
a dhá oiread bís sciorrtha orthu / slid twice spirally (screw - wise) around on them
aigeanta / sprightly
briosc / brittle, crisp
séarsa / charge, dash
baiscín / a little heap, batch
an chuachma / common whelk, Buccinum undatum, Wellhornschnecke
an fhaocha bhiorrach/ wentletrap, Clathrus clathrus
B'fhearr an ceart a bhainfeá den... / you would better be able to cope
crácamas / hardship, drudgery
log / anseo hollow (hole)
aistreánach / anseo rugged (troublesome)
dul le habhóga glanoscartha / to clear with jumps
carracáin achrannacha / difficult large rocky
barróg / hug
modhlaer (moghlaeir) cloiche / boulder
cíocha carraige / sea-anemone
garbháin charraige / coarse rock
galabán bundún leice / tentacles (braiteoga) of sea-anemones
ar bhaithis / on the top (of)
ag clascairt / clattering
scailp / cleft, fissure
áfach (ábhach) / hole, recess
fré chéile / whole

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 38

(L.38)
roic ... fulachta / wrinkles from cleaning, scrubbing and cooking
i leaba... an fhátallaí farraige / instead of the tough leather of the sea forager
ag cur a goirteamais féin ina cuid fola"/ putting its own bitterness (saltiness) into her blood
agus a fobhairte féin ina cnámh"/ and its own lotion into her bone
ar theacht bhinnsceird na farraige dóibh / after coming "to the full exposure of the sea" (in the face of the raw reality of the sea)
sceird / bleak, windswept place
an ghaoth ghoirt / the bitter wind
cíléar / keeler (shallow tub)
ba mhó ab aite le Mairéad / what Mairéad would like most
dá gcaitheadh... i gcártaí / if he discarded

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 37

(L.37)
Tá píosa tráite aige = tá an fharraige "imithe amach" píosa beag
go maolchluasach / crestfallen, subdued
ina dhíthrá = "imithe amach" go hiomlán / at low water, at low tide
rabharta / spring-tide; flood
mura dtapaímid é / if we don't go for it (seize the opportunity)
in arraíocht / suitable
scothacha domhaine... a bhaint / gan "a bhaint" a bheith ann bheadh an méid sin débhríoch idir "lower ridges" agus "deep tufted-seaweed or fronds" ach le "a bhaint" is amhlaidh gur "deep-lying tufted-seaweed" atá i gceist anseo
smearthuiscint / vague understanding
i ndlúth agus in inneach / in the warp and weft = in the very fibre of her being
gotha / appearance, attitude; air; pose
diamhasla / blasphemy
dalba = dána, gránna; nimhneach sa teanga; ceanndána
Chaoch sé an tsúil ar Mhairéad / he winked at Mairéad
go dtugadh sí suntas do / that she would take notice of
ag dul le fán / going down (the slope)
duirling = trá atá clúdaithe go tiubh le clocha cruinne / stoney beach
drogallach / reluctant
cion oibre / share or amount of work
is é an rabharta a raibh de leathrann ag an tseanlánúin / it was the subject of the spring tide that was repeated over and over again (leathrann / couplet of poem)
a dhath imní / not a bit of fear
in inmhe / to maturity
cuan / bay, harbour
faocha = miongán / periwinkle
scadán gainnimh / sand eel
sleabhcán = sleabhac / laver, sloke (algae)
creathnach / (tiny shelled) dulse
carraigín / carrageen moss
cladach / seashore

An Taoille Tuile (Gluais) - Leathanach 36

(L.36)
cantal = míshástacht, colg, crostacht / plaintiveness; peevishness, petulance
Ar fháisceadh uirthi na mbalcaisí ba sholáimhsithe = agus í ag cur na n-éadaí uirthi féin ab éasca di a láimhseáil / "squeeezing" on the handiest garments
luaidreán = ráfla / rumour
ag clamhsán faoina laghad spré = ag tabhairt amach faoi cé chomh beag is a bhí an spré (dowry)
fuíoll / remainder, anseo surplus
cur suas d'fhuíoll na bhfuíoll = an cornu copia a fhágaint taobh thiar duit / giving up the abundance
iall / (shoe)lace
an dara súilín íochtair / the second hole (eyelet) from the bottom
faltanas = olc, spíd, binb (chun duine); fonn díoltais / spite, grudge
cheana / anseo indeed
scaird tae / "squirt" of tea, drop of tea
brín = fear óg meidhreach
an citeal ina shrann fhiuchta = bhí gal ag teacht amach as an gciteal mar a bheadh an citeal ag srannadh (snoring) / "the kettle in its boiled snore"
máimín / small handful
coirce / oats
srathaithe / tied
gean = cion, grá / affection
ceannaghaidh / (of face) feature
téaltaigh = síothlaigh
mosán = cantal; ceisneamh, gearán / irritation, annoyance; grumpiness; complaint, reproach, unpleasantness
ar an toirt = láithreach baill / straight away, immediately
Is mór an acmhainn a bheadh aici ar = is maith a bheadh sí in ann cur suas le
anglántacht / quarrelsomeness
aranta = cantalach, drisíneach / irritable, ill-humoured anseo angry (word)
milleán = locht / blame
cliabh / basket anseo creel
ag cnádadh = ag dó go mall gan lasair / "smouldering" (his pipe)
dheamhain sop feamainne / not a wisp of seaweed, "divil's the bit of seaweed"
deamhan / demon
cora / anseo rocky ridge extending into sea
lánúin / (married) couple

Ag Treabhadh na Taoille (An Taoide)

Mar is eol don saol téann an fharraige amach (tránn sí) agus is é an staid ina bhfuil sí ag an bpointe is faide amach sula n-íompaíonn sí ná „lag trá“. Ansin tagann an fharraige isteach (tuileann sí) agus is é an staid ina bhfuil sí agus an uisce ag an bpointe is airde sula n-íompaíonn sí arís ná „lán mara“. Tarlaíonn an méid sin tuairim is dhá uair gach lá. Is é an ghealach, fórsa imtharraingthe na ghealaí, an phríomhchúis do na taoidí. Tá tionchar níos laige ag an ngrian ar an taoide.

Oibríonn fórsaí na gealaí agus na gréine le chéile dhá uair sa mhí agus iad ailínithe (aligned) leis an domhan ag amanna na gealaí úire agus na gealaí láine agus is é an rabharta (spring tide) an t-ainm don taoide ag an am sin.

Is airde lán mara an rabharta ná an lán mara le linn aon taoide eile agus is ísle lag trá an rabharta ná an lag trá ag aon am eile. Os rud é gur ísle an lag trá ag am an rabharta ná le linn aon taoide eile nochtar an chuid is íochtaire den chladach le linn an rabharta. Is í sin an áit nach féidir teacht uirthi ag aon am eile agus nach féidir an fheamann a fhásann ann a bhaint ach amháin ag am an rabharta agus is é sin gné speisialta an rabharta ó thaobh bhaint na feamainne de.

Cuirtear mallmhuir (neap tide) ar an taoide a tharlaíonn idir dhá rabharta agus an aimplitiúid nó fad is lú aici idir lag trá agus lán trá.

Mo Ghrá Go Daingean Tú...

Ag Treabhadh na Taoille (Ainmhithe agus Plandaithe)

Idir an cladach uachtarach agus an cladach íochtarach (Má tá Béarla agat!)


Luaitear na plandaithe agus na hainmhithe a leanas sa ghearrscéal "An Taoille Tuile":

faocha = faocha f5 (miongán m1, seilmide m4 cladaigh) / periwinkle, Littorina littorea, Gemeine Strandschnecke

portán / crab, Decapoda, Krebs

scadán gainnimh = corr f2 ghainimh (corr ghobach, corr shéanta, spéirlint f2) / sand eel, Ammodytidae (fine), Sandaal

sleabhcán = sleabhac / sloke = laver (algae), Porphyra (géineas) / Ulva (géineas)

creathnach f2 = duileasc m1 / (tiny shelled) dulse, Palmaria palmata, Lappentang

cuachma = gúgán m1/ common whelk, Buccinum undatum, Wellhornschnecke

faocha bhiorrach/ wentletrap, Clathrus clathrus, Wendeltreppe !

bundún leice = cac m3 ar leicín, hata m4 an tsagairt, sine f4 bó leid / sea-anemone, Actiniaria, Seeanemone

iascán = diúilicín m4 (musla m4) / (little fish) anseo mussel, Bivalvia, Muscheln

bairneach / limpet, Patellogastropoda, Gemeine Napfschnecke

cearc gheal / cockle , Cardiidae, Herzmuschel

carraigín / carrageen moss, Chondrus crispus, Knorpeltang

giúirínneacha = giúrainn m1 / barnacles , Cirripedia, Rankenfußkrebse

míoránach f2 / serrated wrack, Fucus serratus, Sägetang

luainneachán / swimming crab , Portunidae, Gemeine Strandkrabbe

scothach f2 = ceanna mpl slat / frond, Laminaria Cloustoni, Fingeralge

rocálach = racálach / cast-up seaweed, wrack

iascáinín bricíneach/ freckled little fish

Ag Treabhadh na Taoille (Gluais)

Baineann an ghluais den ghearscéal "An Taoide Tuile" a leanas leis an eagrán den leabhar a fheictear faoin nasc seo: http://www.litriocht.com/shop/product_info.php?products_id=1987

I gcásanna ina bhfuil mínithe éagsúla i gceist tá "anseo" curtha roimh an gceann is cuí de réir mo thuairime.

(L.35 = Leathanach 35)
An Taoille (= Taoide) Tuile = The Flood Tide

searr = síneadh géag, sciathán agus araile / stretch
gabhlóg = forc / fork, forked implement
mac an daba / ring finger
sram = réam, smuga / gum; mucuous discharge
cuimilt / wipe
D'airigh sí = Do mhothaigh sí
fuacht na deargmhaidine / coldness of early (dawn-red) morning
ina bunríocha (ní féidir liom ach buille faoi thuairim a thabhairt sa chás seo) - ina smior? / in the depths of her (its?) very being or constitution
loiceadh = teip, cliseadh; diúltú (loic sé an troid) / to fail
obainn / (sudden) attempt
crapadh siar / stretch back
colbha = imeall, ciumhais nó taobh / edge
go foighdeach (= foighneach) fadfhulangach / patiently and forbearingly
ar a toiliúna féin = ar a toil dheona féin = faoi mar ba mhian léí / of her own free will
criotánach = creatach / weak (gaunt, emaciated)
go n-íocainn anonn paisinéarachtaí / go dtí go mbeadh an t-airgead tuilte agam chun na deirfiúracha a sheoladh go Meiriceá

(L.36)
cantal = míshástacht, colg, crostacht / plaintiveness; peevishness, petulance
Ar fháisceadh uirthi na mbalcaisí ba sholáimhsithe = agus í ag cur na n-éadaí uirthi féin ab éasca di a láimhseáil / "squeeezing" on the handiest garments
luaidreán = ráfla / rumour
ag clamhsán faoina laghad spré = ag tabhairt amach faoi cé chomh beag is a bhí an spré (dowry)
fuíoll / remainder, anseo surplus
cur suas d'fhuíoll na bhfuíoll = an cornu copia a fhágaint taobh thiar duit / giving up the abundance
iall / (shoe)lace
an dara súilín íochtair / the second hole (eyelet) from the bottom
faltanas = olc, spíd, binb (chun duine); fonn díoltais / spite, grudge
cheana / anseo indeed
scaird tae / "squirt" of tea, drop of tea
brín = fear óg meidhreach
an citeal ina shrann fhiuchta = bhí gal ag teacht amach as an gciteal mar a bheadh an citeal ag srannadh (snoring) / "the kettle in its boiled snore"
máimín / small handful
coirce / oats
srathaithe / tied
gean = cion, grá / affection
ceannaghaidh / (of face) feature
téaltaigh = síothlaigh
mosán = cantal; ceisneamh, gearán / irritation, annoyance; grumpiness; complaint, reproach, unpleasantness
ar an toirt = láithreach baill / straight away, immediately
Is mór an acmhainn a bheadh aici ar = is maith a bheadh sí in ann cur suas le
anglántacht / quarrelsomeness
aranta = cantalach, drisíneach / irritable, ill-humoured anseo angry (word)
milleán = locht / blame
cliabh / basket anseo creel
ag cnádadh = ag dó go mall gan lasair / "smouldering" (his pipe)
dheamhain sop feamainne / not a wisp of seaweed, "divil's the bit of seaweed"
deamhan / demon
cora / anseo rocky ridge extending into sea
lánúin / (married) couple


(L.37)
Tá píosa tráite aige = tá an fharraige "imithe amach" píosa beag
go maolchluasach / crestfallen, subdued
ina dhíthrá = "imithe amach" go hiomlán / at low water, at low tide
rabharta / spring-tide; flood
mura dtapaímid é / if we don't go for it (seize the opportunity)
in arraíocht / suitable
scothacha domhaine... a bhaint / gan "a bhaint" a bheith ann bheadh an méid sin débhríoch idir "lower ridges" agus "deep tufted-seaweed or fronds" ach le "a bhaint" is amhlaidh gur "deep-lying tufted-seaweed" atá i gceist anseo
smearthuiscint / vague understanding
i ndlúth agus in inneach / in the warp and weft = in the very fibre of her being
gotha / appearance, attitude; air; pose
diamhasla / blasphemy
dalba = dána, gránna; nimhneach sa teanga; ceanndána
Chaoch sé an tsúil ar Mhairéad / he winked at Mairéad
go dtugadh sí suntas do / that she would take notice of
ag dul le fán / going down (the slope)
duirling = trá atá clúdaithe go tiubh le clocha cruinne / stoney beach
drogallach / reluctant
cion oibre / share or amount of work
is é an rabharta a raibh de leathrann ag an tseanlánúin / it was the subject of the spring tide that was repeated over and over again (leathrann / couplet of poem)
a dhath imní / not a bit of fear
in inmhe / to maturity
cuan / bay, harbour
faocha = miongán / periwinkle
scadán gainnimh / sand eel
sleabhcán = sleabhac / laver, sloke (algae)
creathnach / (tiny shelled) dulse
carraigín / carrageen moss
cladach / seashore

(L.38)
roic ... fulachta / wrinkles from cleaning, scrubbing and cooking
i leaba... an fhátallaí farraige / instead of the tough leather of the sea forager
ag cur a goirteamais féin ina cuid fola"/ putting its own bitterness (saltiness) into her blood
agus a fobhairte féin ina cnámh"/ and its own lotion into her bone
ar theacht bhinnsceird na farraige dóibh / after coming "to the full exposure of the sea" (in the face of the raw reality of the sea)


sceird / bleak, windswept place
an ghaoth ghoirt / the bitter wind
cíléar / keeler (shallow tub)
ba mhó ab aite le Mairéad / what Mairéad would like most
dá gcaitheadh... i gcártaí / if he discarded

(L.39)
antonnáiste / very burdensome
go héag / forever (until death)
ag brúscadh / crushing, crunching
a dhá oiread bís sciorrtha orthu / slid twice spirally (screw - wise) around on them
aigeanta / sprightly
briosc / brittle, crisp
séarsa / charge, dash
baiscín / a little heap, batch
an chuachma / common whelk, Buccinum undatum, Wellhornschnecke
an fhaocha bhiorrach/ wentletrap, Clathrus clathrus
B'fhearr an ceart a bhainfeá den... / you would better be able to cope
crácamas / hardship, drudgery
log / anseo hollow (hole)
aistreánach / anseo rugged (troublesome)
dul le habhóga glanoscartha / to clear with jumps
carracáin achrannacha / difficult large rocky
barróg / hug
modhlaer (moghlaeir) cloiche / boulder
cíocha carraige / sea-anemone
garbháin charraige / coarse rock
galabán bundún leice / tentacles (braiteoga) of sea-anemones
ar bhaithis / on the top (of)
ag clascairt / clattering
scailp / cleft, fissure
áfach (ábhach) / hole, recess
fré chéile / whole

(L.40)
cora / rocky ridge extending into sea
scothach charraige / rocky ridge extending into sea, reef
ailp / lump
sclamh / bite
leis / anseo uncovered, exposed
cleithiúnas / dependence
corróg / hip
cuisle / anseo channel
ag ídiú na stuaice... / "wearing down the barb" - taking out the anger... he had for Céideach on the tide
aimléis / wretchedness
Ba charghas le Mairéad / it pained Mairéad
i riocht is go / so that
fátall (fáiteal) / foraging
droimscoilte / divided down the middle
cion beirte / the share of two
in omós trír / as if three
bealaithe / smooth(ed)
fáisín / wee growth
carrach / coarse
forchraiceann / epidermis (outer skin)
sceanta / cut up
miodachín / worn-down bladed instrument
fuinín (foithnín) / blade
fuasaoid / complain

(L.41)
fuairnimh ina méar / sting of cold, or numbness, in fingers
balscóidí / blotches
leathlámh / lámh amháin
ladhar = an oscailt idir na méara; méar coise; ordóg, crúb (ladhar gliomaigh); beann (píce dhá ladhar); lámh, ladar; lán láimhe (ladhar mhine, ladhar airgid) / space between fingers or fingers themselves, "prong-like openings, forms or shapes" or, quite simply, a handful
ag slupáil (slapairecht) / doing the sloppy work
(d'fhéach sé) i ndiaidh a leicinn / (he looked) sideways
chuir an comhar faoi deara dise saothar a dhéanamh / the work-group was making her do work
choíchín / choíche
goimh / sting, pain
sraimlí / untidy people, careless workers
éadáil / acquisition, gain (it's a lousy deal)
glór seanórtha / precocious voice
ag tóint (tathaint) phósta uirthi / pressing or urging marriage on her
guaim / (self-)control, (self-)restrain
sraoill / slattern ("straggly thing")
slamóg / untidy woman
íochtar a mbronn / (the level of) the bottom of chests

(L.42)
níor tháinig iamh / he didn' t stop ("closure didn't come")
scaithín / moment, while
theann / pressed towards
ag guairdeall / hovering, circling movement
seandícheall / one's best efforts
iascáinín / little fish
bricíneach / freckled
liagán = cloch, lia, liag / small stone
loscadh = greadadh, dó; tinneas (loscadh croí, cléibh) / anseo burning desire ?
portán / crab
iascán / (little fish) anseo mussel
cruógach / urgent, busy
a chuibhrí / bind, schackle, fetter
foirgthe le / covered with
bairneach / limpet - Ghreamaigh sé dom mar a bheadh bairneach ann = He stuck to me like a limpet
cearc gheal / cockle
solmar = solmaire = solamar beadaí / abundance of (good things) dainty food; hors d'oeuvres?
trumpa gan teanga / trumpet without a tongue = something of little or no value
toit / (smoke) anseo batch of shellfish etc roasted on embers
gríosach / anseo hot ashes; (glowing)
sháigh sí an mhiodach (CO: an miodach) isteach faoi sceabh bairnigh / she thrust the dagger ("sharp scraper") in underneath a "slant of" limpet
scrupall / scruple
nach mairg gan / "isn't it a pity without" (how I wish I had)

(L.43)
praiscín / apron of coarse fabric
foracan / (of food, drink) large quantity
grinneadas = grinneas? / clarity (grinneadas an chladaigh / "understanding of" or "insight into" the seashore)
abail = bail / with
Theann Mairéad soir tuilleadh abail an bheirt bean / Mairéad moved further forward with the two women
murloch = murlach? / lagoon
meath-thráin / ebbing tide
bréag / anseo soothe
dord / anseo murmer
fann / faint, weak
bréidíní = bréitsiní / wavelets
coscartha / anseo physically distressed
míoránach / serrated wrack, Fucus serratus
cineáltas / anseo natural quality ? (as in "the more natural place for serrated wrack to grow")
b'uaibhrí / it was more rank, luxuriant
sceadanaigh - sceada ? / patches
barrchonlach / seaweed growing on the upper part of beach, on the "top of the heap"
dosán / clump; (small) bush, tuft
bogúrach / soft
ciabh / hair; tress
maidí gréine = gathanna gréine / shafts of sunlight
b' íogmhaire ó M. anois drannadh leis an... / M. was uneasy about going near the...
seanghrainseach / old grange
cumraíocht = cruth / shape, form
dúrabhán / loam
gnaithe = gnó
tanaíochan / shallowness

(L. 44)
móláinín / mólán = mullán / elevated ground, hillock, mound
ag crapadh a gúna / tucking up her skirt
loic / hesitate, flinch, shirk
go haghaidhnáireach = go hadhnáireach / modestly, shamefully
cóitín / petticoat
caíúlacht (caoithiúlacht) / convenience; pleasantness
chúb a cosa / her legs retracted
fliuchán / wetness
lonnadh / anseo rippling
cuiltheoigín = calóigín (cúir) / little (foam) flakes
meathgharbh / slight roughness
strainc / grimace, contortion of face
go tnúthánach / longingly
máithreach na gcoirrlí / the rock formation ("matrix") on which strapwrack (laminaria digitata) (grows)
na copóga uaibhreacha / the luxuriant docks (large leaves)
saint / envy
díocas / eagerness, fervour
sladta / devastating?
leacacha a chrinneadh = leacacha a chreimeadh? / to "erode (of seaweed)" the area of flat stones
gíoscán = díoscán / (creaking, grinding; friction) anseo squeaking
sraoilleach / straggling growth (of seaweed)
seabhrán / (buzz, whizz; dizziness) anseo rustle
scuabán / armful, bundle
amlua = aimliú / spoiling by exposure to weather
brod / goad
dronn / hump, camber
clúmhnachán / down, downy growth
carraigín / carrageen moss
slam / quantity, heap
geanúil / lovable

(L. 45)
iontaigh = tiontaigh / turned
fíriúlacht / constancy, diligence
ag cruthachtáil = ag cruth / "shaping up"
storaic = storraic = starraic / peak, prominence, pinnacle of rock
ag tuileadh / (the tide is) flowing, coming in
go gcoiscfeadh sé an saothar sin di / that he would "spare" (prevent) her from that work
tochras bog / soft winding
fíochán / (act of) weaving; weave, web anseo tissue (fíochán crua / "tough tissue")
spriog = sprioc nó spreag
lá maitheasa / a working day; a day's work
geábh / (short) run, spell of activity
íocshláinte / balsam, healing balm
ramallae /slime
chúns = chomh fada is

L.46
tolgán / anseo thrust, jolt
maológ / anseo heaped load
scuabán / armful, bundle
ar forbhás / top heavy

maoil = mullach lom; mullach ualaigh os cionn bhéal an árthaigh
fiacail an chléibh / edge or mouth of the basket (creel)
ag moilleadóireacht / (act of) delaying
d’aon uaim (d’aon oghaim) = d’aon turas / on purpose
ionlach / spreading ground (for seaweed, turf)
ag taoscadh / draining
roilleadh = rolleadh (allais) / rolling (of perspiration)
iris cléibh / straphandle of creel
léasracha / weals, blisters
stromptha / stiff(ened)
go lúfar / agilely, athletically
troigh = cos
uchta a cosa / upper part of instep
cruit / hump or arch
lascaí / lashes

(L.47)
gobach / pointed
céatach = céadach / hundredfold
ag dul chun na huaire móire / it was getting stormy
bonn ar aon / on equal footing
ag coinneáil bonn / holding her own
an snáth mara / the line of seaweed at highwater mark
dá saighdeadh = dá spreagadh = dá gríosadh
stromptha / stiff(ened)
ní0r thaise lena hintinn é / her mind was compassionless (relentless) towards it

(L.48)
uchtóg / rise in ground
éitir / strength, vigour
práib / soft lump, soft mass; mush
giúirínneacha / barnacles
rocálach = racálach / cast-up seaweed, wrack
ag lobhadh / rotting, decaying
ar mallmhuir / at neap-tide
craobhóg / small branch
faoilte an gháire / look of laughter
cleasach / tricky
teolaíocht / comfort, cosiness
cinnire / person leading; guide, attendant
fleascach / stripling, youth, rascal

(L.49)
taoscán / quantity or measure of liquid
tiomsachán / gathering, collection
líochán / (act of) licking
smut / anseo snout
srannánach / wheezy
sméaracht = sméarthacht / (act of) groping, fumbling
ladhar / prongs, claws, toes
ag tabhairt farraíocha faoi / to make attacks on (lunges at)
alpartha / greedy (stout, burly)
téagrach = téagartha / substantial
tarlaithe / hauled off; garnered
arann / feeling
ampla / hunger; greed
callóideach / turbulent; troublesome
bréidín mara - bréitse farraige / surf (bréitsin / wavelet)
stuineadh = stoithin / pulling, plucking
míoránach / serrated wrack
diomúch / displeased, dissatisfied
díláithrithe / displaced; cleared out; destroyed
scaite = scoite / shed; disconnected
súite / absorbed, sucked
atonn / tidal draw back ?
a bhaint as a lúdracha / to unhinge (take apart)
faoi dheoidh / in the end
luainneachán / swimming crab
friotann = fritonn / backlash
sireoireacht / (act of) prowling, foraging; seeking
áladh / anseo lunge, thrust

(L.50)
loinneartha / bright, polished
Fág mo bhealach / get out of my way(!)
leasracha / thighs
deireadh na creiche / the last of the spoils ("booty")
éagaoineach / plaintive
cluain / beguilement
boilgín / bladder (of seaweed)
scuaidín / (little) splash, spatter
bodhar / anseo dull
ruaim / anseo sudden, impulsive, rush
ar an ala sin /at that moment
riasc = anseo riast ? / streak, stripe
moing / mane
colgach / angry; bristling

Naomh Pádraig agus Teacht na Críostaíochta go hÉirinn

Do dheineas trascríobh le déanaí den chlár seo a leanas ón sraith "Scéala Éireann" / RnaG. B'fhéidir go mbainfí tairbhe as i measc lucht na bhfoghlaimeoirí.

http://www.rte.ie/podcasts/2009/pc/pod-v-070209-12m01s-scealaeireann.mp3



"Naomh Pádraig agus Teacht na Críostaíochta go hÉirinn"

"Go mbeannaí Dia dhibh, a éisteoirí. Is é a bheidh sa tsraith nua seo, sraith de ghearraistí raidió ar ghnéithe nó ar eachtraí cinniúnacha i stair na hÉireann ó thús ré na staire scríofa, is é sin ó thús ré na críostaíochta anuas go dtí ár linn féin. Beidh na léachtaí gearra seo, a mbeidh sé chinn is fiche díobh ar fad ann, dírithe ar an ghnáthéisteoir seachas ar an saineolaí. Ach os a choinne sin is stairithe gairmiúla, is é sin saineolaithe ar thréimhsí éagsúla i stair na hÉireann, a bheidh ag tabhairt na gcainteanna. Déanfar iarracht mar sin sna cainteanna seo léargas a thabhairt don éisteoir ar na heachtraí a bheidh faoi chaibidil de réir na tuisceana agus an taighde is nuai: is é sin, an taighde is mó atá suas chun dáta i measc stairithe na linne seo.

Nua-léamha, más ea, ar eachtraí i stair na hÉireann don ghnáthéisteoir: sin a bheidh ar bun againn. Ar na léachtóirí a bheidh páirteach sa tsraith beidh an t-Ollamh Dáibhí Ó Cróinín, agus araile... Tá súil againn go mbainfidh sibh taitneamh as na cláracha.


Cuirimid chuige, más ea.

Is beag duine a déarfainn nach n-aithneoidh an véarsa seo den iomann cáiliúil („Dóchas Linn Naomh Pádraig“)

Dóchas linn Naomh Pádraig
Aspal mór na hÉireann
Ainm oirirc gléigeal
Solas mór an tsaoil é
'S é a chloígh na draoithe
Croíthe dúra gan aon mhaith
D'ísligh dream an díomais
Tré neart Dé ar dtréanfhlaith

Arís, is dócha nach bhfuil lá is mó sa bhliain a ndéanann Éireannaigh ar fud an domhain mhóir céiliúradh air ná an seachtú lá déag de Mhárta, Lá Fhéile Pádraig, naomhphátrún na hÉireann.

Ach cérbh é an Pádraig seo? Agus cén gaisce a maítear ar a shon? Arbh é a dhein críostaithe de mhuintir na hÉireann san anallód nó cén tionchar go baileach a bhí aige ar an eachtra chinniúnach sin i stair na tíre? Seo é an t-Ollamh Dáibhí Ó Cróinín chun na ceisteanna sin a fhreagairt.

Níl aon amhras ná gurb é Naomh Pádraig an duine is mó cáil riamh i stair na hÉireann. Ach cérbh é féin agus cárbh as dó? Cad a thug anseo go hÉirinn é agus cathain a bhfuair sé bás? Cá bhfuil an t-eolas ar fad le fáil mar gheall air? Ceisteanna is ea iad son nach furasta a fhreagairt.

De réir an traidisiúin, ar ndóigh, tháinig Pádraig go hÉirinn sa bhliain ceithre chéad triocha dó (432 AD) agus b'é an Pápa a chuir chugainn é chun na críostaíochta a scaipeadh inár measc. Tar éis dó an chuid eile dá shaol a chaitheamh ag gabháil don obair sin cailleadh é ar an seachtú lá déag de mhí na Márta sa bhliain ceithre chéad seasca a haon (461 AD). Deir annála na hÉireann, áfach, gur cailleadh Pádraig sa bhliain ceithre chéad caoga seacht (457 AD) agus sa bhliain ceithre chéad seasca a haon (461 AD), agus arís eile sa bhliain ceithre chéad nócha trí (493 AD). Bás trí huaire mar sin. Cad is brí le sin más ea? Mar a ráinaíonn ní fiú brobh a bhfuil le rá ag annála na hÉireann ag dul siar chomh fad sin. Cumadóireacht ar fad is ea an cúntas atá iontu ar Phádraig agus ar gach eile a bhaineann le stair na tíre seo sa chúigiú haois. Ach ni fhágann sin dall ar fad sinn ar an bhfear. Dar ndóigh, tá scéalta agus seanchas ar Phádraig i ngach paróiste ar fud na hÉireann. Is iontach an scéal é gan aon agó ach, faraor géar, ní hé an scéal a insítear dúinn sna scoileanna an fíorscéal ina thaobh. Pádraig an traidisiúin, Pádraig Aspal na hÉireann: tá sé chomh scartha leis an bhfíorPhádraig agus atá an adharc leis an muc.

Cá bhfuil an fhírinne i dtaobh Phádraig le fáil mar sin? Ar ámharaí an tsaoil tháinig péire litir anuas chugainn a chum Pádraig féin, agus is iontu sin agus iontu sin amháin a fhaighimid an t-eolas cruinn ceart ar fad atá againn ar a shaol agus ar a shaothar. Tugtar "An Fhaoistin" ar cheann amháin acu - "Confessio" sa Laidin - a chum sé amach i dtreo dheireadh a shaoil, a deir sé, nuair a shíl sé go raibh an bás ag druidim leis - "Antequam morir": sula bhfaighead bás - agus is mar chúntas ar a raibh déanta in Éirinn aige ar son an chreidimh a chum sé an litir sin. Is é atá sa tarna (dara) litir ná teachtaireacht a chuir sé tamall fada roimhe sin, de réir dealraimh, ag buíon saighdiúirí a bhain le fear darbh ainm "Coroticus". Do dhein an buíon sin saighdiúirí ionsaí marfach ar lucht leanta Phádraig. Mharaíodar cuid acu agus sciobadar tuilleadh acu leo le díol mar sclábhaithe. Is chun díoltas Dé a bhagairt orthu ar an bhfeall sin a sheol Pádraig an litir chucu.

Ag tús na Faoistine tugann Pádraig a ainm féin "Ego Patricius ", ainm an athar a bhí aige "Calpurnius", agus ainm an tseanathar "Potitus". Ní luann sé ainm na máthar, dála an scéil, cé go bhfuil ainm uirthi siúd leis sa traidisiúin "Concessa". Tugann sé chomh maith ainm na háite inar tógadh é "Banna Venta Berniae", ach nach bhfeadar éinne sa lá atá inniu ann cá bhfuil sí agus is ann a bhí sé nuair a thug buíon saighdiúirí as Éirinn ruathar ar an áit, agus rugadar leo Pádraig agus na daoine a bhí ina theannta. Ní raibh Pádraig ach sé bhliain déag d'aois ag an am, deir sé féin. Faraor géar, níl aon dáta luaite ag Pádraig sa litir ná san bhFaoistin leis an eachtra seo ná le haon ní eile agus is mar an gcéanna acu sa dara litir aige, rud a fhágann nach bhfeadar éinne a thuilleadh cathain go díreach a raibh sé inár measc.

Ní deir sé féin cathain a tháinig sé go hÉirinn agus, ar ndóigh, níl cur síos sa litreacha aige ar dháta a bháis ach chomh beag. Níl ansin áfach ach tús na faidhbe. Ainneoin go ndeir sé gur sciobadh a lán eile nuair a gabhadh é féin, na mílte díobh, deir sé "tot milia hominem" níl tásc ná tuairisc aige in aon bhail ar na daoine sin go léir. Ní thugann sé fiú a gcuid ainmneacha ná ní luann sé ach chomh beag ainmneacha na nGael a bhuail leis nuair a bhí sé anseo in Éirinn. Maidir le hainmneacha na daoine i gcoitinne níl luaite i gceachter an dá litir aige ach Coroticus agus fear darbh ainm Victoricus, an té a tháinig chuige i bhfoirm taibhse ina chodladh dó ag impí air teacht ar ais go hÉirinn. Is ait an rud é nach labhraíonn Pádraig ar an bPápa in aon chuid dá shaothar scríofa, siúd is é an Pápa a sheol chun na hÉireann é, más fíor. Ní hamháin sin, de réir an chúntais eile, cúntas a tháinig anuas chugainn ón Mhór Roinn agus atá iontaofa, níorbh é Pádraig in aon chor a chéad thug an creideamh go hÉirinn ach fear eile ar fad, fear darbh ainm "Palladius". De réir na tuairisce seo, cuireadh Palladius go hÉirinn sa bhliain ceithre chéad triocha haon (431 AD) le hordú on bPápa Celestinus chun freastail ar na críostaithe a bhí anseo roimis "ad scottus in Christum credentis", rud a chiallaíonn go raibh Críostaithe in Éirinn sa bhliain ceithre chéad triocha haon.

Ach cérbh é an Palladius seo? Arbh ionann é agus Pádraig seo againne? Nó an amhail a bhí beirt aspal in Éirinn an uair úd, Pádraig agus Palladius? B'fhéidir go raibh. Níl aon amhras, áfach, ná gurbh é Palladius a tháinig sa bhliain ceithre chéad triocha dó agus is é Palladius chomh maith a cuireadh go hÉirinn le hordú on bPápa. Teachtaire oifigiúil ar son na heaglaise sa Róimh ea ba é mar sin a cuireadh anseo chun a bheith i bhfeighil na gCríostaithe a bhí anseo cheana féin.

Duine eile ar fad ea ba Pádraig. Pé an é an dream a chuir Pádraig chugainn ní raibh aon bhaint ag an bPápa leis an scéal. Cad mar gheall ar an traidisiún agus ar an mbéaloideas go léir i dtaobh Naomh Pádraig mar sin? Tá an chuma ar an scéal gurb é atá sa traidisiún, mar dhea, ná meascán ar na scéalta a bhain le Pádraig agus leis an bhfear eile seo, Palladius. Ar chúis éigin, áfach, chuaigh Palladius i ndíchuimhne -cé gurbh é siúd a bhí ceaptha mar chéad easpag oifigiúil ar eaglais na hÉireann - agus deineadh aon duine amháin dó féin ansin agus do Naomh Pádraig de réir a chéile ina dhiaidh sin. Sin é an fáth go bhfuil nithe luaite le Pádraig sa traidisiún nár bhain leis in aon chor go fírinneach. Mar shampla, an traidisiún a deir gur chaith Pádraig tréimhse in Auxerre na Fraince i dteannta leis an easpag Germanus agus go bhfuair sé a chuid oiliúna ar an Mór Roinn sular tháinig sé go hÉirinn. Is léir gur traidisiún é sin a bhaineann le Palladius i ndáiríribh.

Pé áit a ndeachaigh Pádraig ar scoil níor leag sé cos riamh ar fhód na Fraince. Mar an gcéanna leis an traidisiún, mar dhea, gurbh é an Pápa Celestinus a chuir go hÉirinn é chun muintir seo a thiontú ar an gcreideamh Críostaí. Pé uair gur mhair Pádraig beo, cuma cad a deir an traidisiún, níorbh é an Pápa a chuir anseo é. Dá mba ea, bheadh sin ráite go neamhbhalbh le Pádraig féin, rud nach bhfuil. Agus is mar sin leis an traidisiún a deir gur bhunaigh Pádraig eaglais Ard Mhacha agus gur dhein ceanncheathrú na heaglaise in Éirinn de. Níl puinn fianaise ann go raibh Pádraig in aon ghiorracht riamh d' Ard Mhacha agus níl sa traidisiún mar sin a deir ach bréaga o thús go deireadh.

Cá bhfágann sin Pádraig agus tús na Críostaíochta in Éirinn mar sin? An ceart "Aspal na hÉireann" a thabhairt ar Phádraig Naofa? Ah, sin ceist. Is cuma ar shlí más féidir "Aspal na hÉireann" a thabhairt ar Phádraig nó nach féidir mar go bhfuil tábhacht ar leith ag baint leis an bhfear ar chúiseanna. Is é Pádraig, mar shampla, an t-aon duine amháin riamh a bhí mar shaoránach in Impireacht na Róimhe a gabhadh agus a beireadh amach as an impireacht úd, a chaith tréimhse thar lear mar sclábhaí, agus a d'fhill ar a thír dúchais, agus a chum cúntas ar na nithe a bhí tar éis titim amach dá réir. Níl a leithéid le fáil sa litríocht Rómhánach in aon áit eile in aon tréimhse eile.

Na nithe a deir Pádraig sa bhFaoistin agus sa litir a chuir sé ag saighdiúirí Coroticus; táid tábhachtach ar a lán slite. Tugann siad eolas dúinn ar a raibh ag titim amach in Éirinn sa cheathrú haois nó b'fhéidir ag tús na cúigiú haoise, cúntas nach bhfuil le fáil in aon áit eile in aon fhoinse eile. Nuair a chuimhnímid nach raibh na h-annála á scríobh in Éirinn sa chúigiú haois in aon chor agus nach bhfuil againn ón dtréimhse sin ach na téacsanna a chum Pádraig féin tuigimid ansin cad é mar thábhacht a bhain leo.

Cuireann sé síos ar na ríthe a bhí ann ag an am cé nach dtugann sé ainm aon rí , mar a dúradh cheana, cuireann sé síos ar an saol a bhí á chur isteach aige, cuireann sé síos ar na nithe a bhí ag tarlú thart timpeall air. Níl a leithéid le fáil in aon áit eile i bhfoinsí na hÉireann.

Thar aon rud eile, léiríonn An Fhaoistin agus an litir ag saighdiúirí Coroticus pearsa Naomh Pádraig agus is iontach an rud é sin. Mar is é an chéad duine é i stair na hÉireann a d'fhéadfá a rá gurbh fhéidir a rá gurbh eol dúinn cén sórt duine é. Agus an té a léifeadh an dá théacs sin agus nach mbeadh buailte is duine dúr é."



GLUAIS

ar ghnéithe / about aspects
ar eachtraí cinniúnacha / about fateful events
léachtaí / lectures
stairithe gairmiúla / professional historians
faoi chaibidil / under discussion
iomann / hymn
cén gaisce a maítear ar a shon? / which feat is he credited with?
anallód / in olden times
annála / annals
Mar a ráinaíonn / as it happens
ní fiú brobh / it is not worth a rush
gan aon agó / beyond question
tá sé chomh scartha leis an bhfíorPhádraig agus atá an adharc leis an muc / it is as far removed from the true Patrick as the horn is from the pig (as a natural attribute of a pig)
Ar ámharaí an tsaoil / "as luck would have it"
chun díoltas Dé a bhagairt orthu ar an bhfeall sin / to threaten them with God's vengeance on account of that "treachery"
níl tásc ná tuairisc aige / "he has no account at all" (he has neither report nor account)
iontaofa / trustworthy
chun a bheith i bhfeighil / to be in charge
chuaigh Palladius i ndíchuimhne / Palladius was eventually forgotten
a thiontú ar an gcreideamh / to convert to the faith
go neamhbhalbh / outspokenly
ceanncheathrú / headquarters
Níl puinn fianaise / there is not a bit of evidence
mar shaoránach in Impireacht na Róimhe / as a citizen in the Roman Empire
in aon fhoinse eile / in any other source

Oileán na Naomh agus na nOllamh

Ceann eile: do dheineas trascríobh den chlár seo a leanas ón sraith "Scéala Éireann" / RnaG. Arís tá súil agam go mbainfí tairbhe as i measc lucht na bhfoghlaimeoirí.

http://dynamic.rte.ie/quickaxs/209-rng-scealaeireann.smil



"Oileán na Naomh agus na nOllamh"

"Beagnach dhá scór bhliain ó shin ag deireadh na seascaidí agus ag tús na seachtódaí bhí feachtas láidir bolscaireachta agus toghchánaíochta sa tír seo faoi cé acu ar chóir nó nár chóir d'Éirinn ballraíocht a lorg sa chomhphobal Eorpach, an Comhmhargadh mar a tugtaí air san am sin, an tAontas Eorpach anois. Sa díospóireacht phoiblí seo bhí go leor le rá ag bolscairí ar an dá thaobh den argóint faoin cheangal agus an caidreamh, s'é sin faoi na teangmhálacha a bhí idir Éire agus Mór Roinn na hEorpa riamh anall, síos trí na céadta bliain. Déanadh tagairt ach go háirithe sa díospóireacht don ré órga úd, más fíor, nuair a thug manaigh agus scoláirí na hÉireann lóchrann na Críostaíochta agus an léinn leo go dtí pobail agus tíortha éagsúla ó cheann ceann na hEorpa. Ba í an gaisce seo ag ár lucht léinn agus cráifeachta a thuill an gradam "Oileán na Naomh agus na nOllamh" d'Éirinn. Ar ndóigh, is le mórtas cine a mhúscailt is mó a luaitear an "Ré Órga" úd. Sin, agus le meabhrú dúinn gur chóir d'Éireannaigh a bheith bródúil as an oidhreacht agus iad ag plé le tíortha eile an domhain, agus gur chóir dúinn cuimhneamh ar ár ngaiscí san am atá caite nuair atáimid ag leagan síos spriocanna dúinn féin i gcúrsaí oideachais, cuirim i gcás, nó i gcúrsaí cultúrtha i gcoitinne. An bhfuil teideal ceart againn don ghradam sin "Oileán na Naomh agus na nOllamh"? Ar thuilleamar é san aimsir úd fadó? Seo é an tOllamh Dáibhí Ó Cróinín chun an scéal a phlé:

Do bhí clú agus cáil ar an dtír seo ar fud na hEorpa tráth mar "Oileán na Naomh agus na nOllamh" agus tá fós. Rud faiseanta ea ba é fiú ar an Mór Roinn aimsir an Chathail Mhóir, nó Charlemagne, cuir i gcás, bheith ag maíomh gurb é naomh éigin Éireannach a bhunaigh an eaglais béaldorais. Cuir i gcéill ea ba cuid dó sin, ar ndóigh, ach ní cumadóireacht amach is amach a bhí i gceist i gcónaí. Ón uair gur thosnaigh na Gaeil ar a bheith ag taisteal ar fud na Mór Roinne, s'é sin ó dheireadh na séú haoise ar aghaidh, bhí meas thar na bearta orthu ag muintir na hEorpa ar a naofacht, ar a gcráifeacht agus ar a gcuid léinn chomh maith. Tá a rian sin le feiscint go minic sna logainmneacha ar fud na Mór Roinne, ach níos mó ná sin, sna leabhair go léir a d'fhág na manaigh úd ina ndiaidh agus atá le feiscint inniu i leabharlanna ar fud na hEorpa. Tá breis agus céad caoga díobh sin fós ann agus léiríonn gach aon cheann acu ní hamháin go raibh an Laidin ar a dtoil ag gach éinne de na scoláirí gaelacha siúd, nach beag, ach go raibh níos mó ná sin ag cuid acu, an Ghréigis agus fiú blúire den Eabhrais chomh maith.

Ábhar iontais ar shlí is ea a mhaithe is a bhí caighdeán an léinn sna mainistreacha in Éirinn fadó. Ó thaobh stair na Críostaíochta de bhí an creideamh déanach ag teacht chun na tíre seo. Faoin am gur tháinig, ag deireadh na ceathrú haoise b'fhéidir nó tús na cúigiú haoise, bhí traidisiún an léinn fréamhaithe go domhain ar fud na hImpireachta Rómhánaigh. Nuair a tháinig an creideamh mar sin tháinig traidisiún na leabhar ina theannta, an Bíobla go háirithe. Ach tharla rud anseo in Éirinn nár tharla in aon áit eile roimhe sin ar an Mór Roinn. Toisc nach raibh an tír seo riamh ina cuid d'Impireacht na Róimhe agus go mór mór toisc an Laidin gan bheith mar ghnáththeanga na ndaoine dá réir, d'fhág sin gur chaith an eaglais déileáil le traidisiún an léinn dúchais mar a bhí anseo in Éirinn leis na céadta bliain roimhe sin. Ní hamháin go raibh teanga dhúchais againn seachas an Laidin agus bhí traidisiún na cumadóireachta go láidir sa teanga sin. An túisce a bhí greim ag na Gaeil ar a bheith ag scríobh san aibítir Rómhánach cleachtadar a bheith á húsáid chun an Laidin agus an Ghaeilge a scríobh. Sin é an fáth go bhfuil carn mór againn sa tseanGhaeilge idir fhilíocht agus prós atá i bhfad níos ársa ná litríocht an tseanBhéarla, mar shampla, ná an litríocht dhúchais in aon tír eile ar fud na hEorpa.

Conas ar éirigh leis na Gaeil greim chomh maith sin a fháil ar an léann agus go mór mór ar an Laidin, teanga nár theanga dhúchais dóibh í? Deir scoláirí an lae inniu gurbh fhearr go mór na scoileanna in Éirinn an uair úd ná mar a bhí in aon tír eile san Eoraip, lasmuigh b'fhéidir den Spáinn. Do rug na Gaeil greim chomh docht daingean sin ar an litríocht agus ar chultúr na Róimhe gur dheineadar a gcuid féin díobh araon agus chuireadar a riocht féin orthu ina dhiaidh sin. An saghas peannaireachta a chleachtadar, mar shampla, bhí sé mar chomhartha aitheantais orthu nuair a chuadar thar lear. Is ionann é agus an cló gaelach a bhí sna leabhair clóscríofa againne go léir go dtí gur caitheadh suas é sa deireadh thart ar a leathchéad bliain ó shin nó mar sin de. Na maisiúcháin a dheineadar ar na leabhair naofa ansin, na soiscéil agus mar sin de, is cuid í sin leis den oidhreacht ghaelach a thugadar leo ón gcliabhán. Ní raibh a leithéid le feiscint in aon leabhar eile riamh roimhe sin mar nár nós ag na Rómhánaigh maisiúcháin dá shórt a úsáid. Na nósanna a cleachtadh ag scríobhaithe eaglasta na hÉireann i gcás Leabhair Dharmhaigh (Book of Durrow), abair, agus i Leabhair Cheannanais (Book of Kells) is nósanna iad a cheapadar féin. Ní hamháin an stíl pheannaireachta a bheith éagsúil agus gaelach - Libri Scottici Scripti a bhaist duine amháin orthu ar ball, s'é sin le rá: leabhair scríofa ar an nós gaelach, Scottici - ach bhí ceird na healaíne cumtha acu a chuir riocht nua ar fad ar a gcuid leabhair naofa.

Ach bhí rud níos bunúsaí fós déanta ag na Gaeil le traidisiún na leabhar mar a bhí roimhe sin. Má chuirtear leabhar Éireannach ón dtréimhse sin i gcomórtas le haon leabhar mór a breacadh, abair, sa Róimh thart ar an mbliain 500, chífear gné suntasach faoi leith ag leabhar na nGael. I gcás na Rómhánach níor nós leo na focail a scarúint óna chéile ar an leathanach nár níor chleachtadar riamh cinnlitreacha a úsáid ná poncaíocht a léireodh cár thosnaigh na habairtí go léir agus cár chríochnaíodar. Scriptura continua a bhaisteadar féin ar an sórt sin peannaireachta, scríbhneoireacht leanúnach, an téacs ina bhloc mór dubh ar an leathanach gan aon roinnt idir na focail ná aon ní eile a thabharfadh don aneolaí nod conas an díol rud a léamh. Níor ghá dóibh é mar gur thuigeadar go ró-mhaith conas litríocht mhór na Laidine a léamh. Ach i gcás an Éireannaigh bhoicht nach bhfaca riamh a leithéid, bhí sé i bponc.

Do dhein na scoláirí gaelacha ansin rud nár dhein éinne eile roimhe sin. Scaradar na focail óna chéile ar an leathanach, chuireadar ceannlitir ag tús gach abairte agus cheapadar córas poncaíochta chun mionranna na habairte a léiriú go soiléir don té a bhí ar bheagán Laidine. S'é sin le rá, do chumadar leagan amach an leathanaigh clóscríofa faoi mar is nós linne inniu é. The Grammar of Intelligibility a bhaist scoláire mór Sasanach air tamall de bhlianta ó shin agus is é an toradh is bunúsaí agus is buaine é a d'fhág ár sinsear le huacht ag sibhialtacht na hEorpa agus an domhain trí chéile.

Ní foláir nó bhí tionchar láidir ar an gcultúr Laidine acu, cultúr na Róimhe agus cultúr na heaglaise araon, ag na nósanna a bhí á gcleachtadh ag filí agus baird agus ag ealaíontóirí na tréimhse réamhchríostaí. Níor thugadar na Gaeil droim láimhe riamh le gach dar bhain leis an traidisiún dúchais nuair a ghlacadar chucu an Chríostaíocht. Is é an meascán ar an dá gné sin, an cultúr dúchais agus cultúr idirnáisiúnta na heaglaise is mó faoi ndear don bhorradh a tháinig ar chultúr na hÉireann sa luaththréimhse agus a dhein "Oileán na Naomh agus na nOllamh" den tír ar fad. Tá a rian sin le feiscint ní hamháin sa litríocht a chumadar ach i gceird na dealbhóireachta leis. Nuair a fheicimid inniu na crosa arda i gCluain Mhac Nóis (Clonmacnoise) , mar shampla, nó i Mainistir Bhuithe (Monasterboice) tuigtear dúinn go raibh saoir chloiche den scoth in Éirinn i bhfad sara dtáinig an Chríostaíocht. Ciarán Mac An tSaoir ea b'ainm do Chiarán Chluana i ndeireadh na dála.

Mar an gcéanna leis na cailísí cáiliúla úd a tháinig anuas chugainn ó luaththréimhse na heaglaise in Éirinn, cailís Ardacha agus cailís Dhoire na bhFlann a tháinig chun solais sa bhliain 1980. Níorbh iad na Gaeil a chéad cheap an cupán nó an chailís, dar ndóigh, ach b'iad ab fhearr a chuir ornáidíocht agus maisiúcháin orthu mar go raibh ceird na hornáidíochta chomh láidir sin in Éirinn roimh theacht na Críostaíochta.

Is liosta le háireamh iad na scoláirí agus na fir agus na mná naofa a tháinig chun cinn in Éirinn ó aimsir Phádraig anuas go dtí an naoú aois agus níos déanaí ná sin. Ciarán Chluana ea ba duine acu mar a dúirt agus baisteadh "múinteoir na naomh" ar Naomh Fionáin Cluana hEraird toisc oiread sin scoláirí do bheith mar mhic léinn aige. Ábhar mórtais dúinn is ea é a líon scoláirí a bhí sna mainstreacha na laethanta úd agus a líon téacsanna a chumadar sa Laidin agus sa tseanGhaeilge. Níl aon ní mar é le fáil in aon tír eile ar fud na hEorpa, an Iodáil san áireamh.

Níl ach oiread aon oidhre ar líon na scoláirí agus na fir naofa a thug aghaidh ar an iasacht ó dheireadh na séú haoise ar aghaidh. Ait mar a deirtear é níl aon chúntas iontaofa againn ar mhná na hÉireann do bheith ag triall ar an Mór Roinn murab ionann, mar shampla, agus mná Shasana sa tréimhse chéanna.

An duine ba thúisce díobh go léir agus an fear ba mhó cáil díobh, b'fhéidir, ná Naomh Colm Bán. Rugadh agus tógadh é i gCúige Laighin, thug sé aghaidh ar mhainistir Bheannchair (Bangor) ó thuaidh agus tar éis dó tréimhse a chaitheamh ansin bheartaigh sé dul chun na Mór Roinne ar son na Críostaíochta. Bhunaigh sé trí chinn de mhainistreacha san Fhrainc agus chaith fiche bliain ansin sara díbríodh sa deireadh é. Faoin am gur cailleadh é i mBobbio na hIodáile sa bhliain 615 bhí clú agus cáil bainte amach aige, ní hamháin dó féin ach do na nósanna gaelacha a rug sé leis. Do chuir sé litreacha ag beirt Phápa agus níor leasc leis bheith á gceartú fiú, nuair ba ghá, dar leis. Na Gaeil a tháinig ina dhiaidh: Fiachra san Fhrainc, Cillian na Gearmáine agus na sluaite eile nach iad, leanadar leis an traidisiún sin agus tá clú dá réir ar scoláirí móra gaelacha na naoú haoise. Sedulius Scottus agus Johannes Scottus Eriugena - "a rugadh (gineadh) in Éirinn" : sin é an bhrí atá le "Eriugena" - an scoláire ab fhearr ar fad san Eoraip ina aimsir féin.

Deirtear gurb é an scoláire Proinsiascánach sa seachtú haois déag as Tír Chonaill Seán Mac Colgán (John Colgan) a cheap an teideal úd "Oileán na Naomh agus na nOllamh" mar leasainm ar Éirinn fadó. Do mhair an traidisiún anuas go dtí an aimsir féin agus pé rud is féidir a rá i dtaobh na naomh tá traidisiún na scoláireachta beo fós inár measc."




GLUAIS

feachtas láidir bolscaireachta agus toghchánaíochta / intense campaign of propaganda and electioneering
faoi cé acu ar chóir nó nár chóir / about "whether it would be right or not right"
ballraíocht / membership
teangmhálacha / contacts
manaigh / monks
lóchrann na Críostaíochta agus an léinn / torch (guiding light) of Christianity and learning
ó cheann ceann na hEorpa / from one end of Europe to the other
a thuill an gradam / that earned the distinction
is le mórtas cine a mhúscailt / it is to arouse national pride (pride of race)
agus le meabhrú dúinn / and to remind us
bródúil as an oidhreacht / proud of the heritage
ag plé le tíortha eile / dealing with other countries
ag leagan síos spriocanna dúinn féin / laying down targets (goals) for ourselves
An bhfuil teideal ceart againn...? / Are we rightly entitled...?
bheith ag maíomh / to (be) assert(ing)
Cuir i gcéill / Make-believe
cumadóireacht / fabrication; composition - depending on the context
ar a dtoil / ar a gcumas
fiú blúire den Eabhrais / even a bit of Hebrew
fréamhaithe (préamhaithe) go domhain / "rooted deeply"
ar fud na hImpireachta Rómhánaigh / throughout the Roman Empire
carn mór / big heap
chuireadar a riocht féin orthu / "they put their own shape on them"
peannaireachta / of penmanship
mar chomhartha aitheantais / as an identication mark
maisiúcháin / ornamentations
ón gcliabhán / "from the cradle"
bhí ceird na healaíne cumtha acu / "they had created an artisanship"
chífear / feicfear
cinnlitreacha / capital letters
poncaíocht / punctuation
i bponc / i sáinn
le huacht ag sibhialtacht na hEorpa / as a testament to European civilization
saoir chloiche / stone masons
na cailísí cáiliúla / the famous chalices
sara díbríodh sa deireadh é / until he was banished in the end

ar ais / Zurück

ar ais


fiche bliain in imigéin
fiche fáinne bliantúil thart orm
fiú fillte is fada uaim mo dhúchas

molann saoi dom
fuascailt a lorg san oinniún

bainim fiche craiceann deorach de

's níl faic fágtha
's ní chaoinim ach oiread

Zurück

Zwanzig Jahre in der Ferne
Zwanzig Wachstumsringe um mich
auch wiedergekehrt ist mir die Heimat fern

Ein Weiser rät mir
Suche Erlösung bei der Zwiebel

Zwanzig Schalen entferne ich, tränend

Und es ist nichts mehr da
Und ich weine auch nicht